– شنیدی علی دایی بچه‌ش رو کشت و بعد آتیشش زد؟
– چی؟ مطمئنی؟ علی دایی؟!
– آره بابا توی اخبار گفتن.
– اخبار؟ ینی توی تلویزیون؟
– نه بابا توی تلگرام. خبرشو دارم حتما برای شما هم پیش آمده باشد که با خبرهای عجیب و غریب مواجه شده باشید. خبرهایی که گاهی بعد از یک جستجوی ساده در صفحات اینترنت به جعلی بودن آن پی می‌برید. این خبرها بحشی از اطلاعات جعلی در فضای مجازی و رسانه‌ای است. اما باید برای رها شدن از این دست خبرها چه کرد؟ این روزها مفهومی به اسم سواد رسانه‌ای وجود دارد که یکی از کاربری‌هایش معرفی راه‌های تشخیص درست و غلط بودن محتواهای منتشر شده در فضای مجازی است.
سواد رسانه چه کمکی به ما می‌کند؟
در یک تعریف بسیار کلی سواد رسانه عبارت است از مهارتی که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. به زبان ساده سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و وارد حالتی فعالانه و تعاملی شوند که در نهایت به نفع خود آنان است.
به زبان دیگر، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفرة رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم. افراد، با سواد رسانه‌ای قادر به کشف پیام‌های پیچیدة موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه‌های مستقل خواهند شد. آنها هم‌چنین می‌توانند رسانه‌های خود را ایجاد کرده و در شکل‌گیری فرهنگ رسانه‌ای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب می‌شود مردم از حالت مصرفی خارج شده، از رسانه‌ها به صورت هوشمندانه‌ای بهره‌مند شوند. فضای مجازی نوعی اجتماع و همزیستی بزرگی است که میلیون‌ها رایانه و کاربران آن در سراسر جهان به هم می‌پیوندند. امروزه در یک جهان رسانه‌ای شده زندگی می‌کنیم و زندگی ما به رسانه‌ها وابسته است به گونه‌ای که، رسانه‌ها و به‌طور ویژه، رسانه‌های تعاملی(اینترنت)، جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده‌اند. این رسانه‌ها در بین جوانان جذابیت خاصی دارند آن‌گونه که زندگی بسیاری از این گروه سنی به رسانه‌ها و به ویژه رسانه‌های تعاملی پیوند خورده است.
در قرن اخیر از سواد رسانه ای، به عنوان سواد جدید یاد می شود. با افزایش دسترسی به رسانه های تعاملی، آسیب های اجتماعی جدیدی در جامعه بروز کرده است که میزان سواد رسانه ای کاربران، در آن نقش دارد.
توانایی های مرتبط با سواد رسانه ای کدام اند؟
برخی از توانایی‌هایی که می‌توان در سایۀ سواد رسانه‌ای کسب کرد از این قرارند:
۱- توانایی استفاده از تکنولوژی روز از جمله کامپیوتر، برای پردازش و تولید اطلاعات
۲-توانایی نتیجه‌گیری در مورد روابط علّی و معلولی، میان گزارش‌های رسانه‌ها و واکنش عمومی
۳-توانایی تشخیص تأثیر تحریف، کلیشه‌سازی، تبلیغات و خشنونت در رسانه‌های دیداری
۴-توانایی تشخیص تفسیر و بوجود آوردن تصویرهای بصری
۵-فهم و نقد آثار و پیامدهای اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی محتوای رسانه‌ها
۶-فهم و نقد شرایط و مناسبات مادی تولید محتوای رسانه‌ای مثل آگهی‌های تجاری که در جهت تأمین منافع اقتصادی و کسب سود مادی صاحبان سرمایه است
مفهوم سواد رسانه‌ای دربرگیرنده سه مرحله است که تحقق این سه مرحله به توانمندسازی رسانه‌ای شهروندان منجر می‌شود:
مرحله اول زمانی تحقق می‌یابد که افراد نسبت به اهمیت مدیریت رژیم رسانه‌ای خود (همانند رژیم غذایی) آگاه و حساس شوند یعنی بتوانند تصمیم بگیرند که چه مقدار از وقت خود را صرف توجه به انواع رسانه‌ها بکنند، به نحوی که قربانی اعتیاد و تخدیر رسانه‌ای نشوند.
مرحله دوم زمانی تحقق می‌یابد که فرد مهارت‌های خاص توجه انتقادی به انواع محتواهای رسانه‌ی را فرا بگیرد. به عبارت دیگر یاد بگیرد که چگونه یک متن رسانه‌ی را تجزیه و تحلیل کند، پیام نهفته در یک محتوای رسانه‌ی را مورد نقد و پرسش قرار دهد و درک کند که چه چیزی در آن متن حاضر است و چه چیز غایب. در این مرحله افراد یاد می‌گیرند که چگونه بین خطوط را بخوانند و چگونه پرسشگری و تفکر انتقادی را پیشه خود سازند.
مرحله سوم زمانی تحقق می‌یابد که افراد به مسایل عمیق تر فکر کنند. مثلاً اینکه تولیدکنندگان رسانه‌ای چه کسانی هستند؟ چه اهدافی دارند؟ چه کسی از تولیدات آنها و نحوه نمایش واقعیت‌های اجتماعی از سوی آنها سود میبرد؟ و چه کسی ضرر می‌کند؟ در این مرحله افراد در تجزیه و تحلیل‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود بر شناخت تجربیات رسانه‌ای خود و دیگران متمرکز می‌شوند و به این می‌اندیشند که تا چه حد رسانه‌های ارتباطی به تولید فرهنگ و تاثیر بر زندگی عامه دست می‌زنند.
چرا سواد رسانه اهمیت دارد؟
در قرن اخیر از سواد رسانه‌ای، به عنوان سواد جدید یاد می‌شود. با افزایش دسترسی به رسانه‌های تعاملی، آسیب‌های اجتماعی جدیدی در جامعه بروز کرده است که میزان سواد رسانه‌ای کاربران، در آن نقش دارد. با توجه به زندگی درعصر اینترنت و استفاده روزافزون افراد از این رسانه تعاملی و ازسویی افزایش آسیب‌های اجتماعی نوپدید فضای مجازی، ارتقای سواد رسانه‌ای می‌تواند نقش موثری درکاهش این نوع آسیب‌ها و استفاده نقادانه و هوشمندانه از اینترنت داشته باشد. موثرترین راه برای کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از فراگیری فضای مجازی و رسانه‌ها، علاوه بر تصویب قوانین، کسب آموزش‌های تخصصی و امنیتی استفاده از اینترنت و در مجموع، ارتقای سطح سوادرسانه‌ای است.
مرتبط با:توسعه اجتماعی چیست؟
